-डा. लेखनाथ न्यौपाने
भ्रम सबैभन्दा ठूलो, सर्वश्रेष्ठ सुख हो । भ्रम निवारण सबैभन्दा ठूलो दुःख हो । भ्रम निवारणपछि पनि कोही दुःखी हुँदैन भने त्यो ज्ञानी हुन्छ, सन्त हुन्छ । हो, सत्य थाँहा पाएर पनि रमाउने र दुःखी नहुनु नै खुसी हुने सहि तरिका हो । महान लेखक टल्सटायलले भनेका छन्, सबै खुसी परिवार उस्तै हुन्छन्, प्रत्येक दुःखी परिवार आफनै हिसावले दुःखी हुन्छन् । सुख भन्ने कुरा विपना भन्दा सपना वढी हो र यर्थाथभन्दा बढी कल्पना हो । दुःख मुल प्रवाह हो भने सुख अपवाद । मान्छेको सबैभन्दा ठूलो दुःखका स्रोत पनि पराइ होइन, शत्रु पनि होइन, उसका परिवार स्वजन र मित्र नै हुन् । यसको अर्थ सपना देखाएर या यो हुन्छ त्यो हुन्छ भनेर आश्वसन वाढनु पनि दुःखको कारण हो ।
जसरी कलमले तरवारलाई हराउँछ । त्यसरी नै ज्ञानले दुःखलाई हराउछ, परिश्रमले दुःखलाई हराउछ अनि असल सोचले दुःखलाई हटाउँछ । मान्छे तन मन र चेतन हो । तन र मन दुवैलाई सुख नभई मान्छेलाई सुख हुँदैन । त्यही तन र मनको सुखको खोजीमा मान्छेले गर्ने सङ्घर्षको समग्रता नै जीवन हो । वेदान्तले भन्छ, मान्छे शरीर होइन आत्मा(चेतन) हो । फेरि भन्छ आफनो सुख आफैमा खोज । म धेरै जान्दछु, मलाई धेरै आउँछ या मसँग धेरै सम्पत्ती छ भन्नु र सोही अनुसार व्वहार गर्नु पनि दुखको कारण हो । जीवन सुखमा सार्थक र दुःखमा निरर्थक हुने होइन । जीवनको सार्थकता आफनो सुखमा होइन, अरुलाई सुख दिन सक्नु हो । यसको लागि ज्ञानको आवश्यकता हुन्छ । किनभने ज्ञानी झुक्छ, बोल्दैन । अज्ञानी बोल्छ, झुक्दैन । ज्ञानी अनावश्यक लोभ र मोहमा फस्दैन । अज्ञानी लोभ र मोहमा फस्छ आनि दुःखको बिऊ आफै रोप्छ । मानिस जीवनलाई बुझ्न नसकेर दुःखी छ । जीवन र जगत बुझ्न आफैमा रहेको परमतत्वको अनुभूति गरे पुग्छ । यसको सहज उपाय इमान्दारीता, ज्ञान र ध्यान हो । यी तिन चिज अपनाए जीवनमा आउने हरेक असहज अवस्थालाई सामान्य चक्र मानेर सदा खुसी रहन सकिन्छ ।
खुसी र सुखी अनि स्वास्थ रहन आफनो शरिरको वजन पनि सही राख्नुपर्छ । आफनो वजन कति भनेर थाहा पाउँन शरिरको उचाईलाई सेन्टिमीटरमा नाप्नुहोस । आएको उचाईमा १०० घटाउनुहोस । बाँकी रहेको सेन्टिमीटर बराबर तपाईको वजन । यसमा थोरै मात्र फरक हुन्छ किनभने कोही मानिस धेरै मोटा र कोही धेरै पातला हुन्छन् । यसरी नै खुसी रहन ५ उपाय छन् । वढी हास्नुहोस र कम गुनासो गर्नुहोस । नयाँ नयाँ साथी र पुराना मित्रसँग भेट गर्नुहोस । परिवारलाई केहि वढी समय दिनुहोस । आशावादी बन्नुहोस र, घुम्नजाने छुट्टी निकाल्नुहोस । भगवान बुद्धले भनेका छन् । स्वास्थ सब भन्दा ठूलो उपहार हो, सन्तोष सबै भन्दा ठूलो धन हो र इमान्दारी सबै भन्दा ठूलो सम्बन्ध हो ।
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
जीवनको अर्थ बुझ्न सजिलो छ । यसका ४ वटा बुदा छन् । स्वस्थ जीवन, सवल जीवन, अर्थपूर्ण जीवन र सुखमय जीवन । गरिव होस या अमिर हरेकको जीवनमा यी चार कुरा रहन्छन् । जीवनमा सबैभन्दा धेरै खुसी स्वस्थ रहन सकेमा आउछ । त्यसैले स्वस्थ नै धन भएको छ । समान्य र जस्तो अवस्थामा पनि फिट हुनसक्ने जीवन नै सवल जीवन हो । दुःख होस या सुख रमाउन सक्ने मानिस सधै खुसी रहन्छ । जीवनमा बाचेर केही गर्न सकेको या अरुको खुसी फर्काउन या खुसी दिन सकेको अवस्था नै अर्थपूर्ण जीवन हो । यी चार विषयमा हामी सजग छौ भने खुसी आफै आउछ । यसरी नै मानिसको सफल जीवनमा तिन मन्त्र हुन्छन् । व्यस्त मानिसले अर्को पनि काम सिक्न सक्छ, मानिसले आप्mनो जीन्दगीबाट सिक्दै जान्छ र जीन्दगीको भोगाइबाट चुरो कुरो बन्छ । त्यही चुरो कुरो नै जीवन दर्शन बन्दछ । जसलाई अरुले पढेर पालना गर्छन या जीवन जीउन सिक्छन् ।
हालको समयमा मानिसहरुको जीवन धेरै व्यस्त र तनावम रहन्छ । यसलाई सहज बनाउन केही सहज उपायहरु छन् । ॐ शव्द ब्रह्माण्डको सबैभन्दा शक्तिशाली र पहिलो शव्द हो । सृष्टि सृजनाको समयमा प्रकृति(शक्ति)को स्पन्दनद्धारा उत्पदन भएको उद्घोष नै ॐ हो । यसको हरेक दिनको उचारणले हाम्रो शरिरमा सेरोटोनिन नामक रसराग(हर्मोन) उत्पन्न हुन्छ । जसले मन र शरीरलाई तनाव कम गराई शान्त पार्छ । यसरी नै गायत्री मन्त्र अर्को शक्तिशाली मन्त्र हो जसले नकारात्मक सोच र अनियन्त्रित मनलाई नियन्त्रणमा राखेर तपाइलाई तनाव मुक्त र शान्ती महशुस गराउँछ । यसरी नै हरेक दिन विहान गरिने योग अभ्यास होस या पुजापाठले तपाइमा विश्वास र सकारात्मक प्रभाव पारिरहको हुन्छ । तल केही महान व्याक्तिहरुका वाणी लेखिएका छन् । जसले तपाइलाई हौसला प्रदान गर्ने छ ।
Happyness is not measured by the amount of money you have .It is measured by the wonderful people in your life .
Smile is a curve that straighthen everything ,
Smile, because it makes you attractive, it corrects your mood, it lraves stress and it helps you stay positive .
Dont cry over the past, its gone. Dont stress about the future, it hasent arrived . Live in the present .
Never complain about the difficulties in life . Because a God always gives the hardest roles to his best .
Well done is better then well said .
Always remamber that your present situation is not your finsl destination . Thr best is yet to come .
Anger is wind which blows out the lamp of the mind .
जसरी सूर्योदय हुनासाँथ अन्धकार हट्छ, त्यसरी नै मनको प्रसन्नताले बाधाहरु शान्त हुन्छन् । विवेकानन्द
तपाई स्वार्थी होइन सेवक बन्नुहोस खुसी आफै आउँछ । विवेकानन्द
असफलता त्यसबेला आउँछ जब हामी आप्mनो सिद्धान्त, आदर्श र उदेश्य विर्सन पुग्छौ । विवेकानन्द
शान्तीको सुरुवात मुस्कुराउनुबाट हुन्छ । विवेकानन्द
जबसम्म तपाई आफुमाथि विश्वास गर्नुहुन्न, तबसम्म तपाईले भगवान माथि विश्वास गर्न सक्नुहुन्छ । विवेकानन्द
मात्र प्रसन्नता एउटा यस्तो सुगन्ध हो, जुन अरुमाथी छर्कदा त्यसको केहि अंश आफुमा पनि आउँछ ।
अरुले प्रसंसा गरुन या नगरुन राम्रोकाम गरी रहनुहोस । जसरी आधा भन्दा वढी संसार सुतिरहन्छ तर सूर्य उदाउन कहिल्यै छोड्दैन ।
तपाई आप्mनो सपना पच्छायाउने साहस गर्नुहोस, पुरा हुनेछ ।
विश्वस त्यो शक्ति हो जसबाट उजाड संसारमा प्रकाश फैलाउन सकिन्छ । हेलेन किलर
जब जीन्दगीले तपाईलाई रुने सयौ कारणहरु दिन्छ, त्यसबेला जीन्दगीलाई देखाउनुहोस कि तपाईसँग मुस्कुराउने हजारौँ कारणहरु छन् ।
मधुर बोली सुन्दामात्र राम्रो लाग्दैन त्यसले जीवन निमार्ण पनि गर्छ ।
खुसी जति वाढ्यो त्यती वढछ, कहिल्यै घट्दैन ।
हाम्रो आत्म विश्वास जस्तो हुन्छ, क्षमता पनि त्यस्तै हुन्छ ।
जसले वर्तमानको उपेक्ष गर्छ उसले आफनो सबै गुमाउँछ ।
एक निरासावदी मानिसले हरेक अवसरमा अप्ठ्यारो देख्छ । तर, एक आशावादीले हरेक कठिनाइमा अवसर देख्ने गर्छ । विन्स्टन चर्चिल
साहस मानविय प्रमुख गुण हो । किनभने यो त्यस्तो गुण हो जसले वाँकी सवै गुणलाई ग्यारेन्टी गर्छ । विन्स्टन चर्चिल
स्वास्थ नागरिक कुनै पनि देशको सवै भन्दा ठूलो सम्पत्ती हो । विन्स्टन र्चिलल
म त्यस्तो मानिसलाई मन पराउँछु जो झगडाको समयमा पनि मुस्कुराइरहेको हुन्छ । विन्स्टन चर्चिल
अरुलाई माफ गर्नु कमजोर मान्छेको होइन, शात्तिशाली मान्छेको मात्र गुण हो । महात्मा गान्धी । यो भनेको तनाव पिडा रिस र बदलावको भावना कम गरेर खुसी प्राप्त गर्ने सहज उपाय पनि हो ।
आफु खुसी र सुखी रहनु छ भने तपाईका आवश्यकताहरु कम गर्नुहोस । मात्रात्मक भन्दा गुणस्तरलाई ध्यान दिनुहोस ।
जती कमाउनु हुन्छ त्यो भन्दा कम खर्च गर्नुहोस । बाँकी वचत गर्नुहोस । खुसी र सुख आउने छ ।
मानिसहरुसँग उनीहरुका जीवन कथा सुन्नुहोस । तिनीहरुले तपाईलाई जीवन जीउने पाठ सिकाउँछन् ।
हामी तनावमा या चिन्तामा या पछुताउमा परेका छौ भने विभिन्न उपायहरु छन् जसले तपाईलाई सजिलै तनाव मुक्त गराउनसक्छ या खुसी दिनसक्छ । यदि तपाईलाई कसैले सर्वजनिक ठाउँमा या एक्लै भएका ठाउँमा अपशव्द बोल्यो, या कुनै मानहानी हुने काम गर्यो जसका कारण तनावमा या इज्जत गएको ठान्हुन्छ भने त्यसलाई मेरो परिक्षा भनेर सम्झिनुहोस र पिडकलाई क्षमा दिनुहोस । तपाइको उचाई वढने छ अनि प्रसंसा पनि र तनाव आफै हटन्े छ ।
भन्ने गरिन्छ, रुनु कमजोरी पना हो, लोग्ने मानछेले रुनु हुँदैन । तर, रुनु स्वस्थका लागि फाइदै फाइदा हुन्छ । तनाव या अनावश्यक चिन्ताले सताएको छ भने कुनै दुःखको सम्झना गरेर रुनुहोस तपाइको तनाव या चिन्ता कम हुनेछ । पछिल्ले अध्ययन अनुसार रुनुका धेरै फाइदा छन् । भक्कानो छोडेर या सुक्कसुक्क रुनुलाई स्वास्थकर मानिन्छ । आसुले दुःख चिन्ता शारिरिक तथा मानसिक तनावसँग जुध्न सघाउँछ । रुने मान्छे उच्च रक्तचाप र फिस्चुला जस्ता रोगबाट बच्नसक्छ । यसले आँखाको सौन्दर्य वढाउँछ । मनोदैहिक रोग कम गर्छ । आँखालाई विभिन्न संक्रमणबाट बचाउँछ । आँसुमा भएको लिसोजाइम नामक तत्वले हानिकारक जिवाणु कमगर्छ । यसरी नै नरुले मानिस मानसिक रोगी हुनसक्ने सम्भावना वढी हुन्छ । या दुःख कष्टमा आशु नआउनु मानसिक रोगको लक्षण हो । महिलाहरु पुरुष भन्दा छिटो या सजिलै रुन्छन् । त्यसैले उनीहरुमा पिडा, दुःख या तनाव सहने क्षमता वढी हुन्छ ।
यसरी नै हास्नुका धेरै फाइदा हुन्छन् । भनिन्छ, हसिलो मुहार आकर्षणको प्रतिक हो या अरु प्रति देखाइने सबै भन्दा राम्रो सत्कार हो । हरेक परिस्थितीमा हास्न सक्ने मानिसको जीवन सफल हुन्छ । हास्नु तनाव कम गर्ने राम्रो उपाय हो । हास्दा शरिरका प्रत्येक अंग सकृय हुन्छन् । सकृय शरिर भएका बेलामा विभिन्न प्रकारका रसराग(हर्मोन) र पाचन रस ज्यादा निस्किन्छन् । यसले शरिरमा र मस्तिष्कमा रक्त प्रवाह वढाउँछ । जसले तनाव हटाउँछ । खुसी तुल्याउँछ । निन्द्रा लगाउँछ । भोक लाग्छ र आशावादी बनाउँछ ।
ताली बजाउँदा ध्यान विरामी, आलस्यता, या कुनै अनावश्यक कुरामा जादैन् । तालीको आवाजले ध्यान केन्द्रित हुँने हुँदा आनन्द महशुस हुन्छ । ताली वजाउँदा हातका सबै विन्दुहरुमा दबाब पर्नेहुँदा मस्तिष्क सक्रिय हुन्छ । जसका कारण तनाव कम हुने, थकाई हराउने, खुसी महसुश हुँने, भोक लाग्ने, गहिरो निन्द्रा लाग्ने हुन्छ । ताली बजाउदा शरिरका सबै अंगहरु सक्रिय हुनछन् । अझ तालीले बच्चाको दिमागमा सकारात्मक प्रभाव पर्छ । ताली बजाउने मानिसलाई कमै उमेरमा उच्च रक्तचाप, मधुमेह हुनबाट बचाउँछ भने कपाल झर्न रुघाखोकी लागिरहन ढाड दुख्ने जस्ता समस्या पनि कम हुन्छन् । अझ बुढाबुढीका लागि त ताली राम्रो व्यावम पनि हो । उनीहरुमा सकारात्मक सोच, एकाग्रता अनि मिठो निन्द्रा पनि लगाउने र भोक पनि लगाउने हुँदा खुसी र आनन्द पनि प्रदान गर्छ । यदि हरेक दिन १५-२० मिनेट ताली बजाउने हो भने स्वास्थ रहन ठूलो भूमिका खेल्छ ।
जीवनको मुल्य के भन्ने कुराले मानिसको दिमाग बिगार्छ । ऊ छट्पटाउछ, पिरोलिन्छ । तर जीवनको अर्थ या मूल्य भने यस्तो छ । आफुलाई उपयुक्त लागेको, अन्र्तमनले ठीक ठानेको र यस्तो कर्म गर्दा व्यक्तिगत रुपमा हिनता वोध नहुने, आप्mनो विश्वास हो, र आफुले गरेको काम या बोलीबाट अरुलाई असर नपुगोस भन्ने कुराको बोध भए र सोही अनुरुप चले जीवनको मुल्य प्राप्त हुन्छ ।
हामीले धर्मशास्त्रको अर्थ वुझ्न सके पनि हामीमा अनावश्यक तनाव र चिन्ता रहदैन् । बिभिन्न मन्त्र मध्ये एउटा मन्त्र जसले आफु र अरुलाई पनि खुसी तुल्याउँछ र जीवनको महत्व बुझाउँछ ।
शतहस्त समाहार सहस्त्रहस्त सं किर ।
कृतस्य कार्यस्य चहे स्फति समावह ।।
अर्थात ‘तिमी सय हातले धन आर्जन गर तर हजार हातले दान गर । बल्ल कर्म र कर्तव्यमा उन्नती गर्न सक्छौ ।’ यसको अर्थ खुसी, सुखी र असल हुनलाई आफनो कमाईबाट केही दान गर्ने कुरा शास्त्रले पनि भनेको छ । र, यो अत्यन्तै व्यवहारिक पनि छ । र कर्म भनेको सोच र विचार हो जसले काम गर्न प्रोत्साहन गर्छ ।
खुसी र सुखी अनि स्वास्थ रहन आफनो शरिरको वजन पनि सही राख्नुपर्छ । आफनो वजन कति भनेर थाहा पाउँन शरिरको उचाईलाई सेन्टिमीटरमा नाप्नुहोस । आएको उचाईमा १०० घटाउनुहोस । बाँकी रहेको सेन्टिमीटर बराबर तपाईको वजन । यसमा थोरै मात्र फरक हुन्छ किनभने कोही मानिस धेरै मोटा र कोही धेरै पातला हुन्छन् । यसरी नै खुसी रहन ५ उपाय छन् । वढी हास्नुहोस र कम गुनासो गर्नुहोस । नयाँ नयाँ साथी र पुराना मित्रसँग भेट गर्नुहोस । परिवारलाई केहि वढी समय दिनुहोस । आशावादी बन्नुहोस र, घुम्नजाने छुट्टी निकाल्नुहोस । भगवान बुद्धले भनेका छन् । स्वास्थ सब भन्दा ठूलो उपहार हो, सन्तोष सबै भन्दा ठूलो धन हो र इमान्दारी सबै भन्दा ठूलो सम्बन्ध हो ।
अर्को महत्वपूर्ण कुरा भनेको आफनो मनोबल अच्च राख्न सक्नु हो । तपाई जस्तो अरु कोही पनि छैन् र तपाइको सोच र क्षमता पनि अरुसँग मिल्दैन भने तपाईको अरुसँग तुलना पनि मिल्दैन् । तपाई हरेक दिन सपना देख्नुहोस । सपना पुरा गर्न सक्छु भनेर आफैलाई आस्वस्त पार्नुहोस र मनोबल उच्च राख्नुहोस । हरेक बैज्ञानीक, विजेता असल राजनितिज्ञले पहिले सपना नै देखेका हुन् । सपना साकार पार्न जिरोबाट नै सुरु गरेका हुन् । सपना सकार पार्न नकारात्मक पक्षलाई आउन नदिनुहोस । यदि आउँछ भने पनि त्यस भित्रको सकारात्मक पक्षलाई समात्नुहोस । दुविधा जस्तै हुन्छ या हुँदैन, सक्छु या सक्दिन भन्ने विचार मनमा आउँछ भने अरु फेल भएर या हारेर पनि जितेका व्यक्तिहरुको नाम सम्झिनुहोस । तपाइको नकारात्मक सोच सकारात्मक भएर आउँछ । चिन्ता तनाव र मृत्य भय हटाउछ । आफु मर्ने नै हो । अजम्बरी होइन । त्यसैले केहि नगरी मर्नु चै कायर हुनु हो भन्ने कुरा हमेशा याद राख्नुपर्छ । चिन्ता तनाव डर भनेका सहि बाटोमा हिड्न प्रेरित गर्ने या गलत नहोस भन्ने उपाय हुन् भनेर आफैलाई भन्नुहोस । तपाइको डर चिन्ता कम भएर जान्छ । हौसला वढेर आउँछ । र सफलता प्राप्त हुन्छ । मानिस सफल हुनु भनेको ठूलो काम गरेर नयाँ कुरा पत्ता लगाएर या धेरै पैसा कमाएर मात्र होईन । असल मानिस बन्न सक्नु नै सबै भन्दा ठूलो सफलता हो । असल मानिसको परिचयमा नै तपाइको सफलता लुकेको हुन्छ । तपाइलाई कसैले त्यो मानिस बडो इमान्दार भनेर भन्यो भने तपाई सबै भन्दा धनि र खुसी भएको महशुस गर्नुहुन्छ । यो आफैमा परिचय हो । र अमर बन्ने बाटो पनि हो । (लेखक, दमकका होमियो चिकित्सक हुन् । )